De Mudawannah

Omdat Marokko verdeeld was onder verschillende westerse landen bestond er tot aan haar onafhankelijkheid (1956) geen uniform recht. De Mudawannah is gestoeld op een van de denkrichtingen (Malekitische school) in de islam. Deze gaat uit van een principiële rechtsongelijkheid tussen man en vrouw. De Mudawwanah is twee keer gewijzigd: in 1993 en in 2004. Ook na 2004 blijft er sprake van ongelijkheid in de positie van man en vrouw.

Ontstaan van de Mudawwanah

Marokko is tot haar onafhankelijkheid geografisch verdeeld onder verschillende westerse machten. Zo staan het westen en enkele noordelijke delen van Marokko onder Frans protectoraat, wordt het zuiden door Spanje overheerst en staat Tanger onder internationale controle. Hierdoor is het Marokkaanse recht (geografisch) verschillend en hebben verschillende bevolkingsgroepen eigen rechtelijke organisaties. Na haar onafhankelijkheid in 1956 is het realiseren van uniform recht en een rechtelijke organisatie een van de eerste daden van de toenmalige koning Mohammed V. Om dit te realiseren wordt een commissie van tien mannen (islamitische geleerden) gevormd met de opdracht om een wet personen-, familie- en erfrecht te ontwerpen. De sterke verbondenheid van de commissieleden met de malekitische leer, leidt tot een wetboek dat is geënt op deze leer. In 1958 wordt de Mudawwanah ingevoerd: de uniformiteit van het familierecht. De volledige hervorming van de rechtelijke organisatie wordt in 1965 voltooid. De Mudawwanah bestaat uit zes wetboeken: het huwelijk, de ontbinding van het huwelijk, de familie rechtelijke betrekkingen, de bekwaamheid en wettelijke vertegenwoordiging, het testamenten de erfopvolging .Mudawannah betekent letterlijk: geredigeerde, opgeschreven tekst. De toenmalige koning had immers de bedoeling om de verschillende regelingen en opvattingen in een overzichtelijk werk te publiceren.

Status van de Mudawannah in Marokko

De islam is een in de Marokkaanse grondwet vastgelegde staatsgodsdienst. Als geloof, en dus ook als rechtstelsel, beïnvloedt de islam het dagelijkse handelen. Naast rituelen als het vijfdaagse gebed zijn er omgangsregels tussen familieleden en moslims. Voorschriften over hoe men zich moet gedragen, de opvoeding van de kinderen en de positie tussen man en vrouw. De wetboeken van de Mudawannah zijn gestoeld op de Malekitische school, onderdeel van de Soennitische denkrichting in de islam. Anas Ibn Malek (overleden in het jaar 795) baseerde zijn leer op de toenmalige gewoonten en rechtspraktijk van de islam. Hierbij werd het gedachte goedvan de bevolking van Medina in Saoedi-Arabië strikt gevolgd. Want, volgens Anas Ibn Malek, heeftdit volk de profeet van nabij meegemaakt. De leer van Anas wordt als behoudend beschouwd engaat uit van een principiële ongelijkheid tussen man en vrouw. Over de consequenties hiervanvoor Marokkaanse vrouwen wordt verder ingegaan in de volgende hoofdstukken.
Wijzigingen

Tegen de Mudawwanah was, en is nog steeds, veel verzet. Vooral vrouwenorganisaties hebben inde afgelopen decennia actie gevoerd en hebben regelmatig voorstellen tot wijziging van de Mudawannah aangeboden. Zo wordt een volledige gelijkheid tussen man en vrouw in het familierecht voorgesteld. Zoals een gelijke leeftijd bij het aangaan van een huwelijk, de afschaffing van de huwelijksvoogdij en polygamie en de eis om gelijke procedures bij ontbinding van het huwelijk. Als reactie op deze acties stelt de koning een commissie van negen mannelijke rechtsgeleerden in. Dit met als opdracht om aanpassingsvoorstellen te doen. Dit heeft tot gevolg dat in 1993 het familierecht voor het eerst voorzichtig wordt gewijzigd. De belangrijkste wijzigingen van 1993 zijn, dat:- de vrouw, evenals haar man, de huwelijksakte moet ondertekenen;- de meerderjarige vrouw, die geen vader heeft, zelf een voogd mag kiezen, die zij machtigt om een huwelijk af te sluiten;- de eerste vrouw ingelicht dient te worden over het voornemen van haar man om naast haar met nog een vrouw te willen trouwen;- de vrouw aanwezig moet te zijn bij de registratie van verstoting;- de vrouw, na echtscheiding, bij het overlijden van de vader, of bij verlies van handelingsbekwaamheid van haar ex-partner, het recht heeft op de voogdij van haar kinderen. Onder druk van vrouwen- en mensenrechtenorganisaties stelt de Marokkaanse regering in het najaar van 1999 het ‘Marokkaanse nationaal actieplan ter verbetering van de positie van vrouwen ’op. De rechtspositie van vrouwen is hierin een van de aandachtspunten. Dit leidt in 2003 tot een aantal wijzigingsvoorstellen van de Mudawwanah door de huidige koning Mohammed VI. Deze gaan, volgens de koning, uit van een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid in het huwelijk van zowel man en vrouw. De minimale leeftijd van de vrouw om te mogen trouwen wordt rechtgetrokken met die van de man: 18 jaar. De huwelijksvoogd is niet meer verplicht. Zowel de man als de vrouw kan een echtscheidingsprocedure met als reden duurzame ontwrichting(Shikak) aanvragen. Daarnaast worden er nieuwe familierechtbanken opgericht. Deze veranderingen in de Mudawwanah zijn ingegaan op 1 februari 2004.De ongelijkheid in de positie russen man en vrouw is het meest merkbaar op de onderdelenechtscheiding, polygamie en erfrecht.
Invloed op de positie van Marokkaanse vrouwen in Nederland

De Marokkaanse overheid beschouwt Marokkanen in Nederland, ook als ze de Nederlandse nationaliteit bezitten, als Marokkaan: eenmaal een Marokkaan altijd een Marokkaan. De Marokkaanse nationaliteit kan men niet zelf afleggen. Dit betekent dat alle Marokkaanse wetten niet alleen van toepassing zijn op ingezetenen van Marokko, maar ook op Marokkanen die in het buitenland wonen. Tussen Nederland en Marokko is er geen bilateraal verdrag wat betreft het familierecht. Ook is het verdrag over de rechten van het kind (1993) niet ondertekend door Marokko. Bij dit laatste verdrag is er door Marokko een voorbehoud gemaakt bij de bepaling om het recht van het kind op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst te eerbiedigen. Want, zegt de Marokkaanse regering, volgens de islam, kan het kind op dit gebied geen vrijheid hebben. Ook wat betreft het ondertekenen van het Vrouwenverdrag heeft Marokko een aantal voorbehouden gemaakt. Zoals tegen de vrijheid van seksuele omgang. Het niet erkennen van het Nederlandse familierecht en het ontbreken van een verdrag of de ondertekening hiervan heeft consequenties voor de in Nederland wonende Marokkaanse vrouwen. Zo wordt een echtscheiding, uitgesproken volgens Nederlandse wetgeving, niet erkent door Marokko. Willen vrouwen problemen voorkomen, dan moet de Nederlandse echtscheiding bekrachtigd worden door de Marokkaanse rechter. Wordt dit niet gedaan, dan wordt de vrouw als getrouwd beschouwd.